عبدالواحدمشواني
دامریکادمتحدوایالتونودنیوجرسي ایالت دبرج واټرپه کتابخونه کی می ځينې کتابونه لټؤل چې سترګی می په دې کتاب ولګېدې.
دکتاب ترتیب اوجوړښت
دکیپټن ایچ ، جي ، راورټي کتاب « دپوښتو، پوشتوګرامر، یادافغانانوژبه » په پېړ، سپين کاغذ د ۲۰۴ مخونونوسره په شین ریشقه یي رنګه کلک پوښ کی نغښتلې دې چې منځپانګه یې په ترتیب سره په سریزه ، یادښت ، فهرست ، پېژندګلو، یومخ شمېرنه ، لس فصلونواوضمیمه وېشل شؤې ده . کتاب د ۱۵مخونووروسته لومړۍ برخه (فصل) د (۱)عددپه نښه کؤلوپېل کیږي اودلسمې برخې په (۱۹۷) مخ پای ته رسیږي خوورپسې تړوون یې تر۲۰۴ مخ پورې غزیږي . په مل لیکنوکی یې د « دجګړې مقرراتو» څخه له (۲۱ – ۲۷ ) شمېرې پوری حکمونه د ګوټ (دروان مخالف) پښتوژباړې سره په انګلیسي لیکلي دي چې ټول دامرتابیعت اودسرغړؤنې دسزاپه هکله دي خوزه نپوهیږم چې ددغوحکمونوتړاوبه له سیاسي خبرداري څخه پرته په پښتوګرامرپوری نښلؤنه بله څه معناولري ؟ ددې سره یې درې پښتونقلونه \نکلونه (لنډې قیصې) هم دانګلیسي ژباړې سره ورغوټه کړيدي او درېواړه نقلونه ټوکاني بڼه لري چې یودملا اوافریدي ، بل دزوړاوطبیب اودرېيم دبصرې دیوټوکي عربي روایت دې . په دې نقلونوکی دتبلیغاتي سیاست موخې لیدل کیږي چې هم پکی ټوکې هم طنزاوهم پندنغښتلي دي .
داکتاب راته درېیم چاپ ښکاري چې په ۲۰۰۱ کال کی د (ایشئن ایجوکېشنل سرویسیز) لخوادهندوستان په مدراس کی چاپ شؤې دې اود(سامرسیټ کاونټي لایبرري ) ته د ۲۰۰۵ کال داګست په پنځمه رسېدلې دې . زه یې درېيم چاپ بولم ځکه چې کیپټن راورټي په خپله سریزه کی کښلي دي چې لومړې غؤنډ دغلطیوسره ونوځکه ډېرژریې کتنه پېل اوداصلاح سره دوهم ځل چاپ شو.
ددې کتاب په هکله دکابل پوهنتون دپښتوڅانګې استاذان ، دپښتوټولنوڅېړونکي ، ژبپوهان، تاریخپوهان لکه قاضي عطاالله خان اوبهادرشاه ظفرکاکاخېل اونورلیکؤالان هم معلومات لري اوهریوبه دخپلې کتنې په کچ ارزؤلې هم وي خوماته به زماپه نظرښکاري . هغه وخت چې دکابل پوهنتون دپښتوڅانګې محصل وم ، استاذانوددې انګرېزلیکؤال په هکله هم راته وئيلي ووخوهغه پرته له قیصې بل څه ځکه نه ووچې مونږاصلي کتاب نه ولیدلې . کله چې جرمني ته ولاړم اود مسلک لورې می بدل شونودداسې اثاروپه هکله کتنواوڅېړنوڅخه هم بل لوري ته وګرځېدم . په خواشینۍ بایدووایم چې دتحصیل له ختمېدووروسته هم دکډوالۍ سرګردانه ژؤند موقع رانکړه چې په ځينوځېړنواوعلمي کارونوبوخت شم . ماتل هیله درلوده چې کاش الله پاک توفیق، ارام دماغ اوارام ځای راکړي چې ښې ډېرې لیکنې اوژبانې وکړم اوکله چې امریکاته راغلم نوګومان می وکړچې ګنې داهیله می پوره شوه . زه څه خبروم چې له باران څخه راغلم اود ناوې لاندی ودرېدم . دابېل داستان دې چې که ژؤندراسره همت وکړنوپه هکله به یې ګران لؤستونکي اومینه وال هم خبرکړم خوتردهغه اوس دااړین بولم چې ددې کتاب پوهنیزخپل پردي سره راټول کړم اودمینه والولؤستونکودګټې لپاره یې وروړاندی کړم . دابه ښایي چاته نوې نه وي خوماته یوپه زړه پورې ناڅاپ (تصادف ) وچې هغه کتاب په خپلوسترګوووینم چې لسیزې مخکی می یې نوم اورېدلې و. داکتاب که څه هم اصلي نسخه نه ده خوداصلي نسخې اصلي کاپي ده اودلیکؤال دخپلوګؤتواودپښتوژبې دکاتب اصلي قلمي توري پکی له ورایه ښکاري . زه په ډېره خؤښۍ غواړم چې خپله کتنه پری وکړم اودنورودرنواومشهوروپښتوڅېړونکوپه څنګ کی یې دخپلې کتنې اوموندنې په تله وتلم . دابه علمي انصاف نه وي که استدلال وکړوچې پخوایوچاپه دې کتاب څېړنه کړېده اوهماغه بسنه کوي بلکې دهرنوي پښتوڅېړونکي اند که څه هم نوې موند نه وي ، دپښتو ژبې په بډاینه کی به یوګام هرومرووي .
زه په دې لیکنه کی ددې کتاب لیکوال د کیپټن راورټي په نوم یادؤم ځکه چې هغه دلیکوالۍ ترڅنګ دبرتانوي هندوستان دګؤرنرجنرل دپنجاب دفؤځي فرقي دیوکنډ ک مشرهم و. زه دلیکوال مهم اواصلي ټکي په خپلوجملوکی پيچم اودلته یې لؤستلوته کاږم . د کیپټن راورټي په حؤاله ، ده داکتاب د ۱۸۴۹څخه تر۱۸۵۰پوری هغه وخت ولیکه چې دخپل فؤځي کنډک سره په پېښؤرکی اوسېده اوبیایې د ۱۸۵۲ ع کال د جولای په میاشت کی دهندوستان دګؤرنرجنرل ( جېمزاندریومارکویزآف دالهاوزي - کې . ټي ) په ویاړچاپ کړ.
کیپټن راورټي دخپل کتاب په سریزه کی لیکي چې زه داکتاب دخپل ځان ، د مستشرقینو، شاګردانواودهغه چالپاره لیکم چې دیوزړه ور، بې باکه ، جنګیالي اوخپلواک ذات (پښتنو) سره لېوالتیا لري .
کیپټن راورټي په خواشینۍ سره لیکي چې دپښتوژبې لپاره افغانانوکارنه دې کړې ځکه نشم کؤلای چې ددې ژبې کوم پخوانې ګرامري لارښود ترلاسه کړم خوپه دې هکله مااودبمبې له اینجینرانوڅخه ، وفات شوي توورن ليچ د سنت پېترس بورګ پروفیسوربرندهارډ ډورن پيداکړچې دپښتولهجوپه هکله معلومات لري .
کیپټن راورټي لیکي چې ه خپل کاراوڅېړنه دملاعبدالرحمن (رحمن بابا) له شعرونوڅخه پېل کړه ، دهغه شعرونه ورته سخت نه ښکارېده خوسره له دې ځایي مرستندوی ته اړتیالري . دې دپښتوژبې په څېړنه اوګرامرکی دا ګټه هم ویني چې په دې توګه به دنوروختیزوژبولکه فارسي ، عربي اونوروسره اشنایي پيداکړي . دې خؤښ وچې دپېښورپه دوآبه کی یې دهشت نغردمحمدزوڅانګې یوافغان مولوي چې په پښتواوعربي ژبه یې پوره واک درلوداویوبل قندهارې میرزاچې دپښتولهجوسره يې پوره بلدتیادرلوده ، دښوؤنکوپه توګه دځان لپاره ګمارلي وو. کله چې دې په خپل کتاب لیکنه بوخت و، دبنګال دفؤځ یوبل افیسرهم د ؤرته لیکنې غوښتنلیک دلاهوربورډ ته سپارلې واودهغه مقام لخوا ورسره وعده هم شوې وه چې بیا عملي شوه . زه مشواني دبنګالي افیسرد لیکنې یاکتاب په هکله معلومات نه لرم نوځکه یې په هکله دلته زیات څه نشم لیکلای . زمادڅېړنې مرکزبه داوس لپاره د کیپټن راورټي هغه کتاب وي چې ما پخپلوسترګوپه یوه امریکایي کتابخانه کی لیدلې دې .
زه کوښښ کوم چې ددې ارزښتناک تاریخي اثرغؤره انګلیسي یادښتونه په پښتوواړؤم ، په ټوله منځپانګه یې خپله کتنه اوتبصرې وکړم اودپښتوژبې په ګرامري چوپړکی ځان ورګډ کړم.
داهم زماپه زړه کی ده چې که کوم امکان پيداکړم اودیوې ټولګې په توګه یې چاپ کړم ترڅوپښتانه بچي تری د خپلې کورنۍ ژبې اویادکیپټن راورټي په وینا دپښتوژبې مینه وال تری په زده کړیزواوښوؤنیزو کړنتیاوکی ګټه واخلي
دامریکامتحدایالتونه
2011، 13، جولای، چهار شنبه
دامریکادمتحدوایالتونودنیوجرسي ایالت دبرج واټرپه کتابخونه کی می ځينې کتابونه لټؤل چې سترګی می په دې کتاب ولګېدې.
A GRAMMAR OF THE PUKHTO, PUSHTO, OR LANGUAGE OF THE AFGHANS
CAPTAIN H. G. RAVERTY
دپوښتو، پوشتوګرامر، یا دافغانانوژبه
کیپټن ایچ ، جي راورټي
داکتاب راته درېیم چاپ ښکاري چې په ۲۰۰۱ کال کی د (ایشئن ایجوکېشنل سرویسیز) لخوادهندوستان په مدراس کی چاپ شؤې دې اود(سامرسیټ کاونټي لایبرري ) ته د ۲۰۰۵ کال داګست په پنځمه رسېدلې دې . زه یې درېيم چاپ بولم ځکه چې کیپټن راورټي په خپله سریزه کی کښلي دي چې لومړې غؤنډ دغلطیوسره ونوځکه ډېرژریې کتنه پېل اوداصلاح سره دوهم ځل چاپ شو.
ددې کتاب په هکله دکابل پوهنتون دپښتوڅانګې استاذان ، دپښتوټولنوڅېړونکي ، ژبپوهان، تاریخپوهان لکه قاضي عطاالله خان اوبهادرشاه ظفرکاکاخېل اونورلیکؤالان هم معلومات لري اوهریوبه دخپلې کتنې په کچ ارزؤلې هم وي خوماته به زماپه نظرښکاري . هغه وخت چې دکابل پوهنتون دپښتوڅانګې محصل وم ، استاذانوددې انګرېزلیکؤال په هکله هم راته وئيلي ووخوهغه پرته له قیصې بل څه ځکه نه ووچې مونږاصلي کتاب نه ولیدلې . کله چې جرمني ته ولاړم اود مسلک لورې می بدل شونودداسې اثاروپه هکله کتنواوڅېړنوڅخه هم بل لوري ته وګرځېدم . په خواشینۍ بایدووایم چې دتحصیل له ختمېدووروسته هم دکډوالۍ سرګردانه ژؤند موقع رانکړه چې په ځينوځېړنواوعلمي کارونوبوخت شم . ماتل هیله درلوده چې کاش الله پاک توفیق، ارام دماغ اوارام ځای راکړي چې ښې ډېرې لیکنې اوژبانې وکړم اوکله چې امریکاته راغلم نوګومان می وکړچې ګنې داهیله می پوره شوه . زه څه خبروم چې له باران څخه راغلم اود ناوې لاندی ودرېدم . دابېل داستان دې چې که ژؤندراسره همت وکړنوپه هکله به یې ګران لؤستونکي اومینه وال هم خبرکړم خوتردهغه اوس دااړین بولم چې ددې کتاب پوهنیزخپل پردي سره راټول کړم اودمینه والولؤستونکودګټې لپاره یې وروړاندی کړم . دابه ښایي چاته نوې نه وي خوماته یوپه زړه پورې ناڅاپ (تصادف ) وچې هغه کتاب په خپلوسترګوووینم چې لسیزې مخکی می یې نوم اورېدلې و. داکتاب که څه هم اصلي نسخه نه ده خوداصلي نسخې اصلي کاپي ده اودلیکؤال دخپلوګؤتواودپښتوژبې دکاتب اصلي قلمي توري پکی له ورایه ښکاري . زه په ډېره خؤښۍ غواړم چې خپله کتنه پری وکړم اودنورودرنواومشهوروپښتوڅېړونکوپه څنګ کی یې دخپلې کتنې اوموندنې په تله وتلم . دابه علمي انصاف نه وي که استدلال وکړوچې پخوایوچاپه دې کتاب څېړنه کړېده اوهماغه بسنه کوي بلکې دهرنوي پښتوڅېړونکي اند که څه هم نوې موند نه وي ، دپښتو ژبې په بډاینه کی به یوګام هرومرووي .
زه په دې لیکنه کی ددې کتاب لیکوال د کیپټن راورټي په نوم یادؤم ځکه چې هغه دلیکوالۍ ترڅنګ دبرتانوي هندوستان دګؤرنرجنرل دپنجاب دفؤځي فرقي دیوکنډ ک مشرهم و. زه دلیکوال مهم اواصلي ټکي په خپلوجملوکی پيچم اودلته یې لؤستلوته کاږم . د کیپټن راورټي په حؤاله ، ده داکتاب د ۱۸۴۹څخه تر۱۸۵۰پوری هغه وخت ولیکه چې دخپل فؤځي کنډک سره په پېښؤرکی اوسېده اوبیایې د ۱۸۵۲ ع کال د جولای په میاشت کی دهندوستان دګؤرنرجنرل ( جېمزاندریومارکویزآف دالهاوزي - کې . ټي ) په ویاړچاپ کړ.
کیپټن راورټي دخپل کتاب په سریزه کی لیکي چې زه داکتاب دخپل ځان ، د مستشرقینو، شاګردانواودهغه چالپاره لیکم چې دیوزړه ور، بې باکه ، جنګیالي اوخپلواک ذات (پښتنو) سره لېوالتیا لري .
کیپټن راورټي په خواشینۍ سره لیکي چې دپښتوژبې لپاره افغانانوکارنه دې کړې ځکه نشم کؤلای چې ددې ژبې کوم پخوانې ګرامري لارښود ترلاسه کړم خوپه دې هکله مااودبمبې له اینجینرانوڅخه ، وفات شوي توورن ليچ د سنت پېترس بورګ پروفیسوربرندهارډ ډورن پيداکړچې دپښتولهجوپه هکله معلومات لري .
کیپټن راورټي لیکي چې ه خپل کاراوڅېړنه دملاعبدالرحمن (رحمن بابا) له شعرونوڅخه پېل کړه ، دهغه شعرونه ورته سخت نه ښکارېده خوسره له دې ځایي مرستندوی ته اړتیالري . دې دپښتوژبې په څېړنه اوګرامرکی دا ګټه هم ویني چې په دې توګه به دنوروختیزوژبولکه فارسي ، عربي اونوروسره اشنایي پيداکړي . دې خؤښ وچې دپېښورپه دوآبه کی یې دهشت نغردمحمدزوڅانګې یوافغان مولوي چې په پښتواوعربي ژبه یې پوره واک درلوداویوبل قندهارې میرزاچې دپښتولهجوسره يې پوره بلدتیادرلوده ، دښوؤنکوپه توګه دځان لپاره ګمارلي وو. کله چې دې په خپل کتاب لیکنه بوخت و، دبنګال دفؤځ یوبل افیسرهم د ؤرته لیکنې غوښتنلیک دلاهوربورډ ته سپارلې واودهغه مقام لخوا ورسره وعده هم شوې وه چې بیا عملي شوه . زه مشواني دبنګالي افیسرد لیکنې یاکتاب په هکله معلومات نه لرم نوځکه یې په هکله دلته زیات څه نشم لیکلای . زمادڅېړنې مرکزبه داوس لپاره د کیپټن راورټي هغه کتاب وي چې ما پخپلوسترګوپه یوه امریکایي کتابخانه کی لیدلې دې .
زه کوښښ کوم چې ددې ارزښتناک تاریخي اثرغؤره انګلیسي یادښتونه په پښتوواړؤم ، په ټوله منځپانګه یې خپله کتنه اوتبصرې وکړم اودپښتوژبې په ګرامري چوپړکی ځان ورګډ کړم.
داهم زماپه زړه کی ده چې که کوم امکان پيداکړم اودیوې ټولګې په توګه یې چاپ کړم ترڅوپښتانه بچي تری د خپلې کورنۍ ژبې اویادکیپټن راورټي په وینا دپښتوژبې مینه وال تری په زده کړیزواوښوؤنیزو کړنتیاوکی ګټه واخلي
No comments:
Post a Comment
قدرمنولوستونکواومینه والو
مونږستاسوګټورولارښوونو، لیکنو، نیوکو ، پوښتنواوغوښتنوته هرکلې وایوو